Bir çox tәfsir vә Quran elmlәrinә dair tәlif olunmuş kitablarda Qurandakı bәzi ayәlәr haqda «nәsx olunmuş ayәlәr» adı altında ayrıca fәsl ayrılmışdır. Әbu Bәkr Nuhas özünün «Әn-nasix vәl Mәnsux» adlı kitabında nәsx olunmuş ayәlәrin sayını 138 olduğunu qeyd etmişdir.
Kitabın bu fәslindә nәsxin nә olduğunu vә ayәlәrdәn bәzilәrinin nәsx olunuduğuna dair irәli sürülmüş müxtәlif nәzәriyyәlәri araşdıracağıq vә belәliklә dә Quran ayәlәrindә nәsxә yol verilmәdiyini aşkara çıxaracağıq.
Nәsx nәzәriyyәsi irәli sürülmәklә qanunvericilik xarakteri daşıyan bir çox ayәlәr getdikcә öz әhәmiyyәtini itirmiş, amma sonra tükәnmәz elm mәnbәyi olan bu ilahi nemәt, öz әzәmәt vә şan-şöhrәtini özünә qaytara bilmişdir. Ümid edirik, haqqında söhbәt açdığımız mәtlәb müsbәt nәticәlәr verәrәk azacıq da olsa әhәmiyyәt kәsb etmiş olsun.
Biz burada nәsx olunan ayәlәrin yalnız otuz altısı haqda söhbәt açacağıq. Әgәr bu ayәlәrdә nәsxә yol verilmәdiyini isbat edә bilsәk, digәr ayәlәrindә nәsx olunmadığını asanlıqla sübuta yetirә bilәrik.
NӘSXİN LÜĞӘVİ MӘNASI
Nәsxin lüğәvi mәnası yazılı mәtnin üzәrindәn köçürmәk, olduğu kimi yazmaqdır. «İntisax» vә «istinsax» kәlmәlәri dә mәhz bu kökdәn götürülmüşdür. Nәsx lüğәtdә «dәyişmәk», «nәql etmәk» mәnalarında da işlәnmişdir. Belә ki, el arasında işlәnәn atalar sözündә deyilir: «Tәnasәxәl mәvarisu vәdduhuru». Yәni zaman vә var-dövlәt dәyişilmişdir. Bütün bunlarla yanaşı biz nәsxin lüğәtdә «mәhv olub aradan getmәk» mәnasında işlәndiyinin dә şahidi oluruq. Başqa bir atalar mәsәlindә deyilir:
«Nәsәxtişşәmsuz-zillә» – yәni gün kölgәni aradan apardı. Nәsx, Peyğәmbәrin (s) sәhabәlәrin zamanında vә sonrakı dövrlәrdә dә mәhz bu mәnada işlәnmişdir. Onlar adәtәn külliyat vә ümumi bir mәfhumdan ayrılan vә ya istisna olan hәr bir şeyә «nasix» (aradan aparan) deyәrdilәr. Çünki, sonradan yaranmış әlavә vә istisnalar әvvәlki hökmlәri ya әvәz etmiş vә ya aradan aparmışdır.
