TƏQLİD MƏSƏLƏLƏRİ
Məsələ:1. Üsuli-dində təqlid etmək caiz deyildir. Müsəlman bir şəxs üsuli dində yəqinə çatmalıdır. Dinin qeyri-zəruri hökmlərində isə ya müctehid olub öz ictihadına uyğun əməl etməli, ya müctehidə təqlid etməlidir (yəni onun göstərişlərinə müvafiq olaraq əməl etməlidir), ya da ehtiyatın keyfiyyətinə agah olduğu halda ehtiyata əməl etməlidir ki, öz şəri vəzifəsini yerinə yetirdiyinə yəqin etsin. Məsələn, əgər müctehidlərdən bəziləri müəyyən bir əməlin haram olduğunu, bəziləri isə haram olmadığını deyirlərsə o əməli yerinə yetirməsin. Habelə, əgər müəyyən bir əməli bəziləri vacib, bəziləri isə müstəhəb hesab edirlərsə, o əməli yerinə yetirsin. Həmçinin ehtiyatın keyfiyyətində də ehtiyata əməl etmək vacibdir, yəni əgər bir neçə yolla ehtiyat etmək mümkün olarsa, ehtiyata müvafiq olan yolu seçsin.
M:2. Vəzifəsi təqlid etmək olan şəxs–mükəlləf təqlid etməkdən boyun qaçırsa əməlləri batildir. Amma əgər onun əməli həqiqətlə, yaxud təqlid etməli olduğu müctehidin fətvalarına müvafiq olarsa batil olmaz.
M:3. Hökmlərdə təqlid–müctehidin göstərişinə əməl etməkdir. Elə müctehidə təqlid etmək lazımdır ki: kişi, həddi-büluğa çatmış, aqil, on iki İmam şiəsi, halalzadə, diri və adil olsun. Ədalətdən məqsəd odur ki, vacibatı yerinə yetirmək və kəbirə günahları tərk etməkdə nəfsani qüdrətə (səciyyəyə) malik olsun. Bunlardan əlavə, mürüvvət də şərtdir. Bu da zahiri əlamətlərin gözəlliyi ilə tanınır. Həmçinin, ehtiyat-vacibə görə mərcəyi-təqlid dünya malına həris olmasın, başqa müctehidlərdən ələm (elmli) olsun. Yəni Allah hökmünü dərk etməkdə öz əsrinin bütün müctehidlərindən daha bilikli olsun.
M:4. Əgər iki müctehid elm cəhətindən bərabər olsalar, ehtiyat-lazıma görə onlardan daha təqvalı və vərəsi çox olana təqlid olunmalıdır.
M:5. Ələm müctehidi üç yolla tanımaq olar:
1-İnsanın özü (bir kəsin ələm olmasına) yəqin və ya xatircəmlik tapsın. Məsələn, özü bu sahədə mütəxəssis olub ələm müctehidi tanıya bilsin.
2-Ələm müctehidi başqalarından seçə bilən iki adil və alim şəxs hər hansı bir müctehidin ələm olmasını təsdiq etsinlər; bu şərtlə ki, başqa iki alim və adil şəxs onların dedikləri ilə müxalifət etməsin.
3-Bir müctehidin ələm olması camaat arasında o qədər məşhur olsun ki, insan üçün yəqinlik, yaxud xatircəmlik hasil olsun.
M:6. Əgər ələm müctehidi tanımaq müşkül olsa gərək ələm olmasına güman etdiyi şəxsə təqlid etsin. Hətta əgər bir kəsin ələm olmasına zəif ehtimal da versə və başqasının ələm olmasına ehtimal verməsə, həmin müctehidə təqlid etməlidir. Həmçinin əgər iki nəfər müctehid elmdə bərabər, yaxud onlardan biri müəyyən şəkildə, ehtimalən ələm olmasını yəqin etsə, ondan başqasının isə ələm olmasına ehtimal verməsə, həmin müəyyən şəxsə təqlid etməlidir. Əgər bir neçə nəfər onun nəzərində başqa müctehidlərdən ələm, öz aralarında isə bərabər olsalar, onlardan birinə təqlid etməlidir.
M:7. Müctehidin fətvasını üç yol ilə əldə etmək olar:
1-Müctehidin özündən eşitməklə;
2-Müctehidin fətvasını nəql edən iki nəfər adil şəxsdən eşitməklə; bir nəfər adil şəxsin xəbər verməsi yalnız onun sözündən xatircəmlik hasil olduğu halda kifayət edər.
3-Fətvanı müctehidin risaləsində görməklə; bu şərtlə ki, insan o risalənin düzlüyünə xatircəm olsun, yəni risalənin hamısını müctehidin özü, yaxud onun etibarlı saydığı şəxslər mülahizə etmiş olsun.
M:8. Təqlid yalnız vacibat və haramlarda vacibdir, amma müstəhəb əməllərdə isə (vacib olması ehtimalı verilən müstəhəblər istisna olmaqla) vacib deyil.
M:9. Bir kəs müctehidin fətvasının dəyişdiyinə yəqin etməyincə, risalədə yazılanlara əməl edə bilər. Fətvanın dəyişilməsinə ehtimal verərsə, təhqiqat aparması vacib deyil.
M:10. Vəfat edən müctehid elmdə diri müctehid ilə bərabər olsa, meyyidə təqlid etməkdə qalmaq caizdir. Amma əgər o ikisindən (vəfat edən və diri müctehid) biri ələm olsa ələmə təqlid etmək lazımdır. Ölmüş müctehidin təqlidində qalmaqda, əməl etdiyi və etmədiyi əməllər arasında heç bir fərq yoxdur.
M:11. Diri bir müctehidin təqlidindən başqa diri bir müctehidin təqlidinə keçmək caizdir. Əgər başqası ələm olsa onun təqlidinə keçmək vacibdir.
M:12. Müctehidin rəyi dəyişdikdə onun əvvəlki fətvasında qalmaq caiz deyildir. Amma əgər əvvəlki fətvası ehtiyata müvafiq olsa, onda birinci fətvada qalmaq təqlid ünvanı ilə deyil, ehtiyat ünvanı ilə caizdir.
M:13. Əgər mükəlləf şəxs müəyyən bir müddətdə öz ibadətlərini təqlidsiz yerinə yetirsə və onların qədərini bilməsə, bu halda: əgər ibadətlərini təqlid etməli olduğu müctehidin fətvaları ilə müvafiq olaraq yerinə yetirmiş olarsa səhihdir; yox əgər müvafiq olmasa, gərək vəzifəsinin boynundan götürüləcəyinə yəqin etdiyi qədər ibadətlərinin qəzasını etsin. Əlbəttə, bu şərtlə ki, həmin müctehid onların qəzasını vacib bilsin.
M:14. Mükəlləfə vacibdir ki, “ələmə təqlidin” vacib olub-olmaması məsələsində ələm bir müctehidə təqlid etsin.
M:15. Əgər bir müctehid ibadət hökmlərində, başqası isə müamilə (al-ver, ticarət) hökmlərində ələm olsa, ehtiyata görə mükəlləf şəxs təqlidi iki yerə bölməlidir: yəni ibadət hökmlərində birinciyə, müamilə hökmlərində isə ikinciyə təqlid etməlidir.
M:16. Mükəlləf şəxsin ələm müctehid barəsində təhqiqat apardığı zaman ehtiyata əməl etməsi vacibdir.M:17. Əgər ələm müctehid müəyyən bir məsələdə fətva versə, onun müqəllidi həmin məsələdə başqa müctehidin fətvasına əməl edə bilməz. Amma əgər fətva verməsə və “ehtiyat-vacibdir”-deyə buyursa, müqəllid ya bu ehtiyata əməl edə bilər, yaxud elmi təqlid etdiyi müctehiddən az olan başqa bir müctehidə
